Bir kimsenin müslüman olması/sayılması için nasıl ki önce “Lâ ilâhe illallah” devâmen “Muhammedün Resûlüllah” demesi şart ise, İslamı öğrenmek için de önce Kur’an’a ikinci olarak da hadis-i şeriflere müracaat şarttır. Çünkü İslamın ikinci kaynağı Peygamberimiz’in hadisleridir.
İslâmî ilimlerin en eskisi hadis ilmidir. Hadis ilmi, Peygamberimiz Sallallâhü Aleyhi ve Sellem zamanında başlayıp zamanla şâhikasına ulaşmış bir ilimdir. İslamın parlak dönemlerine paralel olarak hadis ilmi de parlamış, bu hususta güzîde eserler meydana gelmiştir.
Meseleyi tersinden ele alacak olursak şöyle diyebiliriz: Müslümanlar hadis ilmiyle ne zaman daha çok meşgul olmuşlar, Hazreti Resûlüllah’ın sünnetine ne kadar ehemmiyet vermişlerse, Allah da onları diğer milletleri karşısında o derece maddî üstünlüklere kavuşturmuştur.
***
İbni Abbas Radıyallâhü Anh’in azadlısı İkrime radıyallâhü Anh, Tevbe Sûresinin 112. âyetinde geçen, övgü sadedinde “seyâhat edenler” mânâsındaki “es-sâihûn” kelimesinin “Hadis öğrenmek için yola çıkanlar” demek olduğunu söylemiştir.
Bahse konu âyeti kerîmenin meâli şöyledir:
“(Ey Resûlüm!) Allah’a tevbe eden, kullukta bulunan, ona hamdeden, onun uğrunda seyahat eden, rükû ve secde eden, iyilikleri emreden kötülükleri yasaklayan ve Allah’ın sınırlarını (koyduğu hükümleri) koruyan mü’minlere (cenneti) müjdele.” (Tevbe sûresi, âyet: 112)
***
Kur’an-ı Kerim’de mateaddit âyet-i kerîmelerde Hazreti Resûlüllah’ın emirlerine itaat emredilmiş, O’na itaatın Allah’a itaat, O’na isyanın da Allah’a isyan olduğu ifade buyurulmuştur.
Bu husustaki âyetlerin bazılarının meâlleri şöyledir:
“Peygamber size ne verirse onu alın, sizi neden yasaklarsa ondan da vaz geçin/çekinin/geri durun.” (Haşr sûresi, âyet: 7)
“Peygambere itaat eden Allah’a itaat etmiş olur.” (Nisâ sûresi, âyet: 80)
“Peygamber’in emrine aykırı hareket edenler, başlarına bir belânın gelmesinden veya can yakıcı bir azapa uğramaktan sakınsınlar.” (Nur sûresi, âyet: 63)
Hazreti Peygamber’in emirlerinin ne olduğu, neyi yasaklayıp neyi yasaklamadığı bilinmelidir ki, O’na itaat edilsin ve böylece Kur’an’ın emri yerine getirilmiş olsun. Bunun yolu da ancak hadisi şerifleri bilmekten geçmektedir. Hadislere –hâşâ- Müslümanlar itibar etmemiş olsalardı, Kur’an-ı Kerim’in bu emirlerini göz ardı etmiş olurlardı ki, İslam tarihinde böyle bir safha yoktur. Hadisleri reddetmek –Allah korusun- Kur’an’ı da reddetmek olacağından, samimi görünen art niyetli kimseler, Kur’an-ı Kerim’e hücum edemedikleri için her zaman hadisleri devre dışı bırakmaya çalışagelmişlerdir. Eskiden böyle olduğu gibi, zamanımızda da bazı kimseler adeta “Tarih tekerrürden ibaretir” sözünü isbatlamak için uğrayıp duruyorlar. Bu günlerde bunun için bazı televizyon kanal(izasyon)larını kullanıyorlar.
Ancak bilmeliler ki, çabaları boşunadır. Çünkü bu tehlikenin tedbiri taa Resûlüllah tarafından fiîlen alınmış bulunuyordu. Şöyle ki, Asrı Saâdette her Müslüman haliyle namaz vakitlerinde günde en az beş kere mescide geliyordu. Hazreti Resûlüllah’in hâne-i saâdetleri (evi) ise hadisleri duymaya, öğrenmeye uygun bir yerde, mescidin bitişiğindeydi. Mescid sadece namaz için değil, her türlü ictimâî meselelerin halli için kullanılan bir mekân durumundaydı.
Yani mescid bir ilim merkeziydi. Diğer ashab bir tarafa, mescidin bitişiğindeki Suffada devamlı Hazreti Resûlüllah’la beraber olan Ashâb-ı Suffa, Hazreti Resûlüllah’ın ağzından çıkanları kelime, harf ve noktasına kadar içiyor, hazmediyordı. İşte bu durum, bütün mü’minlerin Allah Resûlünüen iyi şekilde görmeleri, söylediklerini duyup dinlemeleri ve sünnetini sıhhatli bir şekilde öğrenip yaşamaları ve başkalarına aktarmaları bakımından mühim bir tedbirdi.
***
Hazarda da seferde de insanlarla devamlı beraber olan Hazreti Resûlüllah’ın huzuruna, kadın- erkek, hür-köle, yerli-yabancı herkes kolayca giriyor, Hazret-i Resûlüllah da onlarla konuşuyor, dertlerini dinliyor, sorularına cevap veriyor, hatalarını düzeltiyor ve onları irşad ediyordu.
Hadisleri ve sünneti hakkında ümmetine şöyle buyuruyordu:
“Cenab-ı Hakk, benim sözümü dinleyip başkalarına tebliğ edenin yüzünü ak etsin. Belki benim sözüm kendisine nakledilen, nakledenden daha kavrar.”
İşte bu ve buna benzer müjdeli hadisi şerifler, ashabı kiramı ve onlardan sonra gelen Müslümanları hadisler üzerine yoğunlaşmaya sevketmiştir ki, Peygamberimiz’in bu tavrı hadis düşmanlarını çileden çıkaran bir tavırdır.
Peygamberimiz bir hadis-i şeriflerinde,
“Benden hadis rivayet ediniz. Bunda bir mahzur yoktur” buyurarak mübârek sözlerini duymayan ümmetlerine duyurmanın yolunu açıyordu.
İşte bu hadisi şerif, “Bize Kur’an yeter” diyerek hadisleri dışlamak isteyen hadis düşmanlarının yüzüne Hazreti Resûlüllah’ın vurduğu okkalı bir tokat mahiyetindedir.
***
Resûlümüz, hadisler hakkında ümmetin tavrının nasıl olacağını gösteriyordu:
“Söylediklerimi hıfzedin ve sonradan gelenlere öğretin.”
Bu hadis-i şerif karşısında, hadis düşmanlarının tavrı nasıl mı? Hazreti Resûlüllah, hadislerinin hıfz edilip unutulmamasını ve sonradan gelenlere öğretilmesini emrettiğine göre, bu hadisin hadis düşmanlarını çok kızdıracağı belli.
Onun için, onlar da bunun önüne kendilerine göre set çekmeye çalışıyorlar. Çekmeliler ki gayelerine ulaşabilsinler. Bunun için öyle bir kurnazlık sergilemeliler ki, Müslümanlar itiraz edemesinler.
Hadislerin, “Unutulmayıp sonradan gelenlere öğretilmesini” bizzat Hazreti Resûlüllah emrettiğine göre, onlar da kendi tezlerine Hazreti Resûlüllah’ın bazı sözlerini delil getirmeliydiler. Bunun için bir şeyler bulabilirlerse ne âlâ. Bulamazlarsa da uydurmalıydılar.
Nitekim, öyle yaptılar öyle yapıyorlar. Ama kendilerine göre kurnazca ve usturuplu bir şekilde. Ne yapıyorlar? Hazreti Resûlüllah’ın, “Hadislerin yazılmamasını emrettiğini” söylüyorlar.
Böyle söylemeleri, doğru bir şeyle yanlışı oturtmaya çalışmaktır ve tam bir saptırmadır. Şöyle ki:
Ebû Said-i Hudrî (r.a.) Peygamberimiz’in şöyle söylediğini rivâyet etmiştir:
“Benden (Kur’an dışında) bir şey yazmayın. Kim benden Kur’andan başka bir şey yazdıysa imha etsin…”
Hadisleri reddedenlerin, bu hadisi şerife sımsıkı sarılıp devamlı tekrarlamaları ibretlik…
***
Evet… Peygamberimiz’in (s.a.v.) böyle bir yasağı var. Fakat bu İslamın ilk yıllarına ait bir yasak. O zaman İslam, yeni tebliğ ediliyordu ve insanlar İslamı kabul edeli fazla zaman geçmemişti. Hadislerle Kur’an âyetleri karıştırılabilirdi. İşte bu ihtimalden dolayı Hazreti Resûlüllah önceleri kendi sözlerinin yazıya geçirilmesini istememiştir. Evet, sözlerinin yazılmasını istemediği tarihî bir gerçektir fakat sebebi ifade etmeye çalıştığımız gibidir.
Ancak, hadisenin bir de devamı var…
Aradan zaman geçip, hadislerle Kur’an âyetlerinin karışma ihtimali kalmayınca, Peygamberimiz hadislerinin yazılmasına izin ve emir vermiştir.
Peygamberimiz’in hükümdarlara ve bazı vâlilere gönderdiği İslama dâvet mektupları bile, Kur’an dışında başka şeyleri yasaklamadığına delildir.
Bu hususta birçok rivayet bulunuyor. Bir kısım sahabîlerin hadisleri yazdığı hatta yazdığını Resûlüllah’a (sa.v) kontrol ettirdiği vârittir.
Bu rivâyetlerden biri Abdullah ibn Amr Hazretleri’ne aittir. O rivâyet şöyle:
“Ben ezberlemek düşüncesiyle Hazreti Peygamber’den işittiğim şeyleri yazıyordum. Kureyş beni bundan men ederek, “Sen Resûlüllah’tan her duyduğunu yazıyorsun. Halbuki Resûlüllah bir insandır. Öfkede rızada, her iki durumda da konuşur.” Dediler. Bunun üzerine yazmaktan vazgeçtim. Ve bu durumu Hazreti Resûlüllah’a arzettim. Resûlüllah parmağıyla mübârek ağızlarına işâret buyurarak, “Yaz” dedi. Nefsimi elinde tutan Allah’a yemin ederim ki, buradan haktan başka bir şey çıkmaz..”
Hadislerin yazılmasıyla ilgili rivâyetler bundan ibâret bile değildir. Hadis inkârcıları, bu ve diğer rivâyetleri kitaplarda okudukları halde, televizyon kanallarında konuşurken ikrar etmeyip gizliyorlar ki, bu tavır onların samimi olmadıklarının ayrı bir delilidir.
***
Abdullah ibni Amr, (r.a.) yazdığı hadislerin bulunduğu tomara “Sahîfe-i Sâdıka” ismini vermiştir. Sahîfe-i Sâdıka’da 1000 kadar hadis olduğu rivâyet ediliyor. Bu rivâyetler, Ahmed ibni Hanbel Hazretleri’nin Müsned’inde yer almaktadır.
Hadisleri yazdığı için, Abdullah ibni Amr’ın rivâyet ettikleri Ebû Hüreyre Hazretleri’nin rivâyetlerinden adet olarak daha fazla olması lâzımdı. Fakat, o kendisini hadis rivâyetine adamış bir zat olmayıp zâhid bir kimse olduğu için kendisini ibâdete vermişti.
***
Gelelim Hazreti Ali Efendimiz’in yazdıklarına…
Sahâbîlerin hadis yazdıklarına dair en kuvvetli delillerden biri budur. Muhtelif rivâyetler, Hazreti Ali’nin, (r.a.) Peygamberimiz’e ait sözleri yazdığı bir tomarı kılıcının kabzasında taşıdığına aittir. Hazreti Ali’ye bu tomarda neler olduğu sorulmuş, O da “Diyet, esirleri serbest bırakma, bir kâfire mukabil bir müslümanın öldürülmeyeceği var” buyurmuştur.
İşte bu, Peygamberimiz zamanında Kur’an’dan başka şeylerin de yazıldığına bir delildir.
***
Câbir ibni Abdullah’ın, (r.a.) Mescid-i Nebevî’de ders halkası kurduğu, talebelerine hadis okuttuğu, onların da bunları yazdıkları kitaplarda yazılıdır.
***
Peygamberimiz’in 10 sene hizmetinde bulunan Enes ibni Mâlik, (r.a.) Peygamberimiz’den bütün duyduklarını yazmış ve bunu Resûlüllah’ın kendisine arzetmiştir.
***
Semûre ibni Cündeb’in (r.a.) bazı hadisleri yazdığı ve kitap haline getirdiği mervîdır.
***
Abdullah ibni Abbas’ın (r.a.) yaşı küçüktü. İlim meclislerinde dolaşır hadisleri yazardı. Vefat ettiği zaman bir deve yükü kitap bıraktığı rivâyet ediliyor. Bu kitaplar sonra elden ele dolaşmıştır.
***
Yine ashabtan Sa’d ibni Übâde, Abdullah ibni Ömer, Abdurrahman ibni Ebî Evfâ, Muğîre ibni Şu’be ve Abdullah ibni Mes’ud gibi sahabîlerin, hadisleri yazdıklarına dair rivâyetler vardır.
Bu hususta en doğru söz şudur: Allah kelamının gösterdiği hedefe ancak Peygamberimiz’in tarifiyle ulaşılır. O tarifler de hadislerdir…
