İsa (A.S.)’ın Yeryüzüne Tekrar İneceğini İnkar ve Nüzûl-İ Îsâ (Aleyhisselâm) Hadisleri – Talha ALP

Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlü (âhir zamanda dünyâya inme) konusu İslâm modernistlerinin İslâm algısında kırılma noktaların dan birini oluşturuyor. Bu kesimin nüzûl-i Îsâ ve benzer konulara karşı alerjik tavrını anlamlandırmak için modern düşüncenin, içeriğinde olağanüstülük bulunan dînî konular karşısındaki takıntısıyla irtibatı ayrıca sorgulanmalı elbette. Ama şimdilik şunu söylemek mümkün; İslâm modernistlerinin işbu takıntısı sebebiyledir ki, peygamberlerin mûcizelerinden kıyâmet alâmetlerine kadar ayet ya da sahih hadislerde açık ifâdesini bulan birçok mesele bugünün müminleri için ayrı birer imtihan konusu olmuştur.
Mezkûr kesim öncülüğünde televizyon ekranlarına kadar uzanan tartışmalar bu gibi konuları birçok Müslümanın zihninde çözüm bekleyen sorunlar haline dönüştürmüş ve hâliyle şu soruyu gündeme taşımıştır: “Bir Müslüman bu konularda nasıl bir tavır sergilemelidir?”

Nüzûl-i Îsâ Ve Benzer Konulardaki Tavır Ne Olmalıdır?

Yolunu, usûlünü ve kaynaklarını bilen bir mümin için değişen bir şey yok; dün bu konular ne ifâde ediyor idiyse bugün de onu ifâde ediyor. Değişen siyasî, ictimaî ve kültürel şartların temel inançlarımıza yansıması olamaz; çünkü temel inançlarımız kaynağı vahiy olan tarih-üstü hakîkatlerdir.

Dün akîde (akâid) kitaplarına[1] kadar giren bir konu olarak Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlü bugünde ve bundan sonra da akîde konusu olmaya devam edecektir. Akîde kulun belirlemelerine açık bir alan değildir; bu bakımdan târihsel de değildir ve hâliyle farklı tarihselliklere göre içeriğine müdâhale edilmesi de söz konusu değildir. Akîdede aslolan bir inanç esâsının açık ve kesin nassa dayanması ve aslen içeriğinin imkân dâhilinde olmasıdır.

Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlü içerik olarak imkân dâhilindedir ve hakkında hem açık hem de kesin nasslar bulunmaktadır.

Ancak İslam modernistleri için durum bu kadar net değil. Genelde bu çevrenin İslâmî esaslara karşı evhamlı bir tutum sergilediği bilinmektedir. Sadece Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlü değil, mesela İlhami Güler gibi bazı İslâm modernistleri Kur’ân’da yer alan açık kıssaların bile mitolojik (yaşanmamış efsâne ve hurâfe) birer anlatım olduğunu savunabiliyorlar.[2]

Söyleme bakılırsa bu kesim için ilgili meseleler din telakkîmizde birer ur gibi bünyenin sağlığını tehdit etmekte olduğundan artık yeni bir kaynak ve yeni bir metodoloji (usul ve yöntem) anlayışıyla bu meselelerin ayıklanması gerekmektedir.

Ne var ki henüz ortaya net ve teşekküllü bir sistem koyabilmiş değiller. Yaptıkları sâdece mevcut içinden belli başlı meseleleri irdeleyip yerli yersiz vâveylâlar kopartarak yapıyı kolay buldukları yerden yıkmaya çalışmaktır.

Evet, yapılan işi tam olarak “Yıkmak” kelimesi resmediyor; çünkü yapmak ya da inşâ etmek için ne sahih bir kaynak teklifi ne de kaynakları anlamak ve yorumlamak için tutarlı bir metodoloji teklifi ortaya koyabilmişlerdir. Kaynak ve metot olmadan da hâliyle inşâ faaliyeti başlatılamamıştır.

Son dönemde modernist ilahiyatçı çevrenin yoğun olarak tefsir ve hadis ilimleri alanında yaptığı çalışmaları ve bu meyanda özellikle Mu‘tezile üzerine hazırlanan tezleri aslında mevcut yapı içinden tesis edilmek istenen metodolojiye malzeme ve mesnet arayışı olarak görmek mümkün.

Modernist ilâhiyatçı kesim bu nitelikte tez ve makālelerle metodoloji tesis etmeye çalışarak işin atölyecilik kısmını deruhte ederken, bir yandan da bu çalışmaların piyasaya arzını üstlenen “pazarlamacılar” dikkat çekiyor.

Bunlar tabana daha yakın durdukları için akademik söylemleri tabanın talebine uyarlama konusunda akademisyenlere göre daha başarılı kimseler.

Müslüman tabanının İslâm modernistleriyle münâsebetlerine gelince; şimdilik taban daha çok pazarlamacılarla muhâtaplık kurabiliyor ve İslâmî telakkîlerini de bunların el yordamıyla toparlayabildikleri üzerine binâ ediyor.

Pazarlamacıların Îsâ (Aleyhisselâm) ve benzer konularda ileri sürdüğü çözüm de hâliyle biraz kotarma biraz da günü kurtarma kabîlinden palyatif (geçici) öneriler oluyor. Bu önerileri şöyle formüle edebiliriz:

“Yolu bulunursa ilgili nasların reddi, bulunamazsa bir şekilde lafzı tevil etmek.”

İşte bu makālenin yazılmasına bâis olan Mustafa İslamoğlu da Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlü meselesinde benzer tavrı sergilemiş; kâh tevil yolunu deneyerek, kâh İslâmî literatüre geçmiş bulunan bâzı genellemelere sarılarak Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlüne îman meselesinin bir Müslüman için ifade ettiği önemin üstünü örtmüştür. Konu hakkında hem araştırma yapan hem de hassâsiyet gösteren bir mümin sıfatıyla bu yanlışa dikkat çekmem gerektiğini düşünerek İslamoğlu’nun tutumunu eleştirmek istiyorum.
Ancak eleştiriye geçmeden önce şu notu düşmekte fayda mülâhaza ediyorum:

İslamoğlu’nun İslâmî bilgi ve tasavvur alanlarında yetkin olmadığını, dolayısıyla bu alanlarda verdiği ürünlerin yarardan çok zarar getirdiğini düşünüyorum.

Bu vesîleyle gerek yazı gerekse hitâbet aracılığıyla Müslüman kitleye şu veyâ bu ölçüde tesir eden kimselerin hatâ ve savabları karşısındaki tavrımı şu cümlelerle özetleyebilirim:

Bu kimselerin hizmetlerine ya da olumlu yanlarına karşı hakkāniyet ve adâlet ölçüleri dâhilinde kalmakla berâber, onların özellikle esasa ilişkin yanlış düşüncelerine karşı tepkisiz kalmamız da aslâ gerekmiyor.

Aksine Müslüman toplumda az ya da çok örnek alındıkları için bu kimselerin İslâmî ilke ve hassâsiyetlere aykırı duruşlarında başta ihkāk-ı hak sonra Müslümanların selâmeti adına kendilerini îkaz etmeyi bir sorumluluk olarak görüyor ve bu konuda taklitçiliğe de, riyakârlığa da prim vermemeyi samimiyetin ve dürüstlüğün gereği kabul ediyoruz.

Eğer bu yanlışlar kamuoyuna mâl olmuşsa bunların eleştirilerinin de kamuoyuna deklare edilmek sûretiyle alenî biçimde yapılması gerektiğini düşünüyoruz.

Mustafa İslamoğlu’nun Nüzûl-i Îsâ Ve İlgili Hadisler Hakkındaki Görüşü

Bu açıklamalardan sonra İslamoğlu’nun Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlü konusundaki görüşünün değerlendirmesine geçebilirim. Başlıkta da belirttiğim gibi değerlendirme İslamoğlu’na yöneltilen bir soruya kendisinin verdiği cevap üzerinden olacaktır.

Herhangi bir yanlış anlaşılmaya mahal vermemek için hem kendisine yöneltilen sorunun hem de bu soruya verdiği cevâbın metni olduğu gibi alıntılanmıştır:

SORU: Sorum Hz. İsa ile ilgili olacak. Onun tekrar geleceğine inanan yakın dostlarıma nasıl anlatayım da veya nasıl cevap vereyim de, biraz da olsa bilgi sahibi olsunlar. Bu konuda bana birkaç ayet gösteriyorlar, bunlara biraz da olsa cevap verebiliyorum ama Buhari, Müslim gibi zatların hadislerini gösterdiklerinde bu hadisler uydurma diyemiyorum ve yorum yapamıyorum. Çünkü hadislerin gerçekliğini bilemiyorum. Bana bu konuda yardımcı olabilir misiniz? Ben gelmeyeceğine inananlardan olduğumu ifade ettiğimde bana itikatımdan bahsediyorlar. Sizden değerli cevaplarınızı bekliyorum. Allah sizden ve Müminlerden razı olsun. (02/03/2007)

CEVAP: Aynen ben de öyle yapıyorum. Bu doğru olan. Buhari ve Müslim’deki hadisleri izahın binbir yolu var.

İsa’nın gerçek inancı onu takip edenlere dönecek de diyebiliriz. Fakat bu hadisler haber-i vahid. Zan içerir. Yanlış ve yalana ihtimali vardır. Bu tür haberler akideye konu olmazlar. Bu yeterlidir.
(Kaynak: http :// www.mustafaislamoglu.com/haber_detay.php?haber_id=122 )

İslamoğlu’nun Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlü (yer yüzüne inişi) ile ilgili görüşü kabaca yukarıdaki soruya verdiği cevaptan anlaşılmaktadır. Soruyu soran kimse görüldüğü gibi Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlüne inanmadığını ifâde ediyor.

Tartışmalar Kur’ân ekseninde devâm ettiği sürece nüzûl-i Îsâ’ya inananlara biraz cevap verebildiğini de belirtiyor.

Burada araya girerek şunu ifâde etmek isterim: Hazret-i Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlüyle ilgili âyetler, bir yandan sahâbe ve tâbi‘înden gelen rivâyetlere, diğer yandan siyak-sibaklarına bağlı kalınarak anlaşılmaya çalışıldığında bunların açık biçimde Hazret-i Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlüne delâlet ettiği görülecektir.

Burada ilgili âyetleri açık ve seçik biçim de ele almak isterdik; ama konumuz İslamoğlu’nun cevâbı üzerine binâ edildiği için buna fırsatımız olmayacak.

Soruyu soran kimse daha sonra konuyla ilgili Buhârî ve Müslim’de nakledilen hadisler karşısında çâresiz kaldığını söyleyerek İslamoğlu’ndan yardım istiyor.

İslamoğlu’nun meseleye kendince getirdiği çözüm, Hazret-i Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlüyle ilgili olarak Buhârî ve Müslim’de geçen hadislerin inkârı değil, tevilidir. İslamoğlu’na göre bu hadislerin binbir tevili vardır.

Cevapta ileri sürdüğü tevile göre de hadisler bizzat Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlünü değil, kıyâmetin arefesinde takipçilerine onun gerçek inancının döneceğini bildirmektedir.

İslamoğlu’nun cevâbından üç şey çıkı yor: Birincisi, Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlünü bildiren hadisler hakîkî/açık anlamlarına yorulmamalı, bilakis tevil edilmelidir. İkincisi, ilgili hadisler haber-i vâhiddir. Üçüncüsü, haber-i vâhidler zan ifâde ederler. Bu bakımdan akîdeye konu olamazlar.

Mesele anlaşıldığına göre sözü daha fazla uzatmayıp bu üç nokta üzerinden İslamoğlu’nun görüşünü değerlendirebiliriz.

Nüzûl-İ Îsâ Hadisleri Tevil Edilebilir Mi?

Birincisi, Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlüne dâir vârid olan hadislerin yukarıda arz edildiği gibi tevil edilmesi, başka türlü anlaşılması mümkün müdür? Bu soruya cevap vermek için önce Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlü hakkında vârid olan hadislerden birkaç tânesinin mealini buraya taşıyalım. Böylece üzerinde konuştuğumuz konu hakkında daha temelli ve net fikirler ortaya koymamız mümkün olabilir.

Kaynaklarda Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlüne dâir nakledilen hadisler içinde en meşhur olanı Buhârî ve Müslim’de geçen şu rivâyettir:

Sa‘îd bin el-Müseyyeb’in Ebû Hureyre (Rad‎yallâhu Anh) kanalıyla rivâyet ettiği hadiste Allâh Rasûlü şöyle buyurmaktadır: “Canım kudretinde bulunan Allâh’a yemin olsun ki, şüphesiz Meryemoğlu’nun âdil bir hakem olarak inmesi elbette yakındır. O inince haçı kıracak, hınzırı öldürecek, cizyeyi kaldıracaktır.
Onun zamânında mal çoğalacaktır, o kadar ki kimse onu kabul etmeyecektir. O zaman tek bir secde dünyâ ve dünyâda bulunan şeylerden daha hayırlı olacaktır.”

Daha sonra Ebû Hureyre (Radıyallâhu Anh) isterseniz şu âyeti okuyun dedi: “Ehl-i kitap tan hiç kimse olmaz ki, ölümün den önce ona (Îsâ’ya) îmân etmemiş olsun. O kıyâmet günü de onlara şâhit olacaktır.”(Nisâ:159)” Buhârî, Enbiyâ:5, no:3264, 3/1272, Müslim, Îmân:71, no:155, 1/135)

Bu konuda vârid olan hadislere bir diğer misal de Câbir (Rad‎yallâhu Anh)ın Allâh Rasûlü’nden naklettiği şu hadistir:

“Ümmetimden kıyâmete kadar hak üzere savaşan bir tâife bulunacaktır. Sonra Meryem oğlu Îsâ inecektir. Müslümanların emîri (olan Hazret-i Mehdî) ona: “Gel, bize namaz kıldır!” diyecek. O da:

“Hayır, Allâh’ın bu ümmete bir ikrâmı olarak sizler birbirinizin emirlerisiniz!” diyecektir.” Müslim, îman:71, no:156, 1/137

Bu konuda farklı sahâbîler tarafından nakledilen hadislerin sayısı hayli kabarıktır. İlgili hadislerin sâdece muhtevâsına birer misal olması için zikrettiğimiz bu rivâyetler, Îsâ (Aleyhisselâm)ın nüzûlüne dâir Hazret-i Peygamber Efendimiz’in anlatmak istediği şeyin mâhiyet ve keyfiyeti hakkında yeterince fikir veriyor. Şu halde ikinci adımı atarak mezkur hadislerde yer alan ifâdeleri, Îsâ (Aleyhisselâm)ın bizzat kendisinin nüzûlünün dışında başka türlü anlama imkânı olup olmadığına bakabiliriz.

Meallerine yer verdiğimiz hadislerde ilk dikkat çeken husus olarak, Allâh Rasûlü’nün sâdece Hazret-i Îsâ’nın nüzûlünü haber verip sözü orada bitirmediğini, bunun dışında detaylı sayılabilecek bilgiler verdiğini de görüyoruz.

Yukarıda zikrettiğimiz hadisler ve diğerlerinde Allâh Rasûlü, Hazret-i Îsâ’nın yeryüzüne nereden ineceği, ne keyfiyette ineceği, nerelere uğrayacağı, neler yapacağı ve nihâyet nerede vefât edip nereye defne dileceği gibi konularda çok somut bilgiler vermektedir.

Bunların yanında yukarıda mealini verdiğimiz Câbir hadisinde de olduğu gibi Ümmet-i Muhammed’le arasında geçecek olan konuşmaların içeriğine kadar teferruata da girmektedir.

Bu kadar somut anlatım ve detaylı bilgiyi göz önünde bulundurursak şunu rahatlıkla söyleyebiliriz:

Hazret-i Îsâ’nın nüzûlünü başka türlü anlamak, hadislerde yer alan ifâdeleri mecrâsından saptırıp zorlama yorumlara baş vurmadan mümkün değildir.

Çünkü bu hâliyle hadisler açık ve net olarak Hazret-i Îsâ’nın bizzat kendisinin nüzûl edeceğini gösteriyor.

Biraz daha detaya inerek konuyu dil ve usül yönüyle ele alalım. Dil ve usül kuralları gereği açık ifâdelerde “Mecaz” ve “Kinâye” gibi sözün yan anlam ihtimallerini gündeme getirebilmek için ortada bunu gerektiren sebep bulunmalı, yâni açık anlamın imkânsız olduğunu gösteren delil olmalıdır.

Nitekim usülde mukarrar olan: “Kelamda aslolan hakîkattır”, “Hakîkat müteazzir (imkânsız) olduğu zaman mecaza başvurulur” gibi kāideler de bunu anlatır. Sözgelimi mezkûr hadislerde geçen “Nüzûl” kelimesinin açık anlamı bizzat bedenen inmektir.

Farzı muhal “Nüzûl” kelimesini bu anlamın dışına çıkararak ona mecâzî anlam yüklemek, meselâ bunun Hazret-i Îsâ’nın gerçek inancının onu tâkip edenlere geri döneceği anlamına geldiğini savunmak için ortada Hazret-i Îsâ’nın bedenen inmeyeceğini gösteren âyet, hadis veyâ kesin aklî bir delil bulunması gerekir.

Ancak böyle deliller bulunması hâlinde “Nüzûl” kelimesi başka anlamlara hamledilebilir.

Peki, sormak lâzım, Hazret-i Îsâ’nın yer yüzüne bedeniyle inmeyeceğini söyleyenlerin elinde böyle bir delil var mıdır? Bu konuda ileri sürülen gerekçelere bakılırsa nüzûl-i Îsâ’yı inkâr edenlerin de tevil edenlerin de ellerinde ancak kurgusal öncüler var. Söz gelimi Kur’ân’da Hazret-i Îsâ ile ilgili “Teveffî” kelimesine yapılan atıf sorunludur. Zîrâ bu kelimenin anlamı aslen “Almak”tır. )Taberî, Câmi‘u’l-beyân fî âyi’l-Kur’ân:3/395; Kevserî, Nazratün âbira, sh:99)

Dolayısıyla kelimenin kaçınılmaz olarak Hazret-i Îsâ’nın ölümüne delâlet ettiği söylenemez. Bunun gibi, nüzûl-i Îsâ’yı fizik şartları açısından imkânsız bulanların iddiaları da, Allâh’ın kudretini fizik kanunlarıyla sınırlandırmak sûretiyle fiziği mutlaklaştıran vahim bir yanlışı sergilemektedir.

Ortada sahih bir delil bulunmadığına göre nüzûl kelimesini açık anlamından çıkartıp başka anlamlara çekmek îzah edilebilir bir yol olmasa gerektir. Dikkat edilirse yukarıda nüzûl kelimesini bedenle inmek anlamının dışına çekmekten bahsederken “Farz-ı muhal” tâbirini kullanarak nüzûlün başka anlama çekilmesinin usül açısından imkânsızlığına işâret ettik.

Zîrâ Hazret-i Îsâ’nın nüzûlüyle ilgili hadislerde geçen nüzûl kelimesinin bizzat be denle inmek anlamına gelen delâletini anlat ma ya zâhir (açık) kelimesi de yetmez.

Bu tür kelimeler usulcülerin de ifâde ettiği gibi “Müfesser” niteliğinde kelimelerdir. Kelimenin kendisi doğrudan bedenle inmek anlamına delâlet ettiği gibi, hadislerin siyak ve sibâkı da bu anlamı pekiştirmekte, mecaz ya da bir başka ihtimâli kökten kazımaktadır.

Şu halde hadislerde yer alan detaylar nüzûlün zorunlu olarak bedenle inmek anlamına geldiğini, diğer ihtimallerin hiçbir türlü söz konusu olamayacağını göstermektedir.

Birinci meseleyi toparlayacak olursak İslamoğlu’nun, ilgili hadisleri Hazret-i Îsâ’nın yeryüzüne bedenle inmesi dışında bir anlama çekmesi için elinde makul bir sebep bulunmamaktadır.

Bu bakımdan İslamoğlu’nun mezkûr hadisleri açık anlamlarının dışına çekmesini, bu konudaki peşin hükümlülüğünden başka bir şeyle îzah edemiyorum.

Nüzûl-i Îsâ Hadisleri Mütevâtir Değil Midir?

İkincisi, Hazret-i Îsâ’nın nüzûlünü konu edinen hadisler haber-i vâhid midir? Haber-i vâhid, yaygın kullanımına göre, mütevâtir olmayan hadisler demek olduğundan konuya mütevâtir hadislerin târifiyle giriş yapmamız gerekiyor.

Bir terim olarak mütevâtir hadis: “Örfen, yalan üzerinde söz birliği etmiş olmalarına ihtimal verilemeyecek sayı ve keyfiyeti hâiz kimselerin/topluluğun rivâyet ettiği hadis.” demektir. Biraz daha müşahhas ifâdeyle mütevâtir hadis, ilk kaynağından îtibâren her tabakasında kalabalık gruplar tarafından rivâyet edilen ve rivâyet edenlerin normal şartlarda yalan söylediklerine imkân verilemeyen hadislerdir.

Mütevâtir hadis konusunun detayları burada bizi ilgilendirmediği için fazla teferruata girme gereği duymuyoruz. Ancak şu kadarını ifâde etmeliyiz ki, târiften de anlaşıldığı üzere bir hadisin mütevâtir olması onu rivâyet edenlerin sayılarının belli bir rakama ulaşmış olmasıyla alâkalı değildir.

Bâzı muhaddislerin bu konuda zikrettiği rakamlar ekseriyâ usulcüler tarafından îtibar görmemiştir. Usulcülerin bu konuda esas kabul ettiği ölçü, hadisi rivâyet eden râvîlerin âdeten (normal şartlarda) yalan üzerinde söz birliği etmiş olabileceklerine ihtimal verilememesidir. Bu olduktan sonra râvîlerin sayısının pek bir ehemmiyeti yoktur.

Mütevâtir hadislerin târifinden hareketle haber-i vâhidin târifini yapabiliriz. Mütevâtir haberin karşıtı olduğuna göre haber-i vâhid: “Normal şartlarda yalan üzerinde söz birliği yapmış olmalarına ihtimal verilebilecek olan kimseler tarafından nakledilen hadislerdir.”

Târiflerini gördüğümüze göre buradan Hazret-i Îsâ’nın nüzûlüyle ilgili rivâyetlerin haber-i vâhid mi yoksa mütevâtir mi olduğu konusuna geçebiliriz.

İslamoğlu nüzûl-i Îsâ hakkındaki rivâyetlerin haber-i vâhid olduğunu söylüyorsada dayanağının ne olduğunu ifâde etmediğinden bu konuda net bir şey söyleyemiyoruz. Ancak İslamoğlu’nun hadis ilimleri konusunda Hayri Kırbaşoğlu’nun fikirlerine güvendiğini ve tâkipçilerine tavsiye ettiğini yine kendisinin ifâdelerindenanlıyoruz. (http://www.mustafaislamoglu.com/haber_detay.php?haber_id=338)

Bu durumda muhtemelen İslamoğlu’nun atölyecisi Hayri Kırbaşoğlu olmakta, onun mütevâtir hadisle ilgili fikirlerini “taklit” etmektedir.

Kırbaşoğlu mütevatir hadislerin ancak sayılamayacak kadar kalabalık kitleler tarafından nakledilen hadisler olduğunu savunmaktadır. Ona göre; râvîleri sayılabildiği için, elli altmış sahâbî tarafından nakledilmiş olsa bile senetli rivâyet yoluyla günümüze ulaşan hadisler mütevâtir olamazlar.(Kırbaşoğlu, Alternatif Hadis Metodolojisi, s. 95.)

Kırbaşoğlu’nun bu konuda dayanağı olmadığı gibi, mütevâtir hadisin târifi de kendisini desteklememektedir. Zîrâ mütevâtir hadisin târifinde bir sayı tahdidi olmadığını gördük. Sayı tahdidinin olmaması, “Mütevâtir hadis söz gelimi on kişinin ya da yirmi kişinin rivâyet ettiği hadistir”, diyenlerin hatâlı olduğunu gösterdiği gibi, “Mütevâtir hadis elli kişinin ya da altmış kişinin rivâyet ettiği hadis olamaz” diyenleri de hatâya nispet etmektedir.

Çünkü sonuçta her ikisi de mütevâtir hadise bir rakam tahdidi yapmaktadır. Biri doğru dan yaparken, Kırbaşoğlu gibileri dolaylı biçimde, tersinden sayı tahdidi yapmaktadır. Kırbaşoğlu söz gelimi elli ya da altmış sahâbî tarafından nakledilen hadisleri mütevâtir görmemekle, mütevâtir hadisin râvî sayısının asgari olarak ellinin ya da altmışın üstünde olması gerektiğini zımnen ifâde etmiş olmaktadır. Oysa mütevâtir hadislerin târifinde de şartlarında da böyle bir kayıt bulunmamaktadır.

Şu halde Kırbaşoğlu, mütevâtir hadislerin sayısını en aza indirmeye şartlanmış biri olarak târiflere rağmen kendince bir mütevâtir hadis modeli kurgulamaktadır. (Kırbaşoğlu’nun mütevatir hadisle ilgili görüşlerinin tenkidi için bkz., Talha Hakan Alp, Günümüz hadis tartışmaları bağlamında Mütevatir hadis, Rıhle, Yıl 1, Sayı 2.)

Bu bakımdan onun savunduğu mütevâtir hadis modeli bizi bağlamamaktadır. Dolayısıyla nüzûl-i Îsâ ile ilgili rivâyetleri onun değil, yaygın mütevâtir hadis tasavvuru üzerinden değerlendirmek gerektiğini düşünmekteyiz.

Nüzûl-i Îsâ ile ilgili rivâyetlerin hangi kategoriye girdiğini tespit etmek zor değil.

Konuyla ilgili rivâyetlerin senedlerini ve buna bağlı olarak râvî sahâbîlerin sayısını en azından elde mevcut olanları îtibârıyla çıkarmak mümkün. Aslında okuyucunun, bu konuda ilgili kaynakları tek tek taramak zorunda kaldığını düşünerek yılgınlık göstermesine gerek yok.

Modern zamanlarda nüzûl-i Îsâ konusu tartışılmaya başladığından yakın dönemde yaşayan birçok muhakkık âlim, ilgili rivâyetleri kaynaklardan tarayarak ilgilenenleri bu zahmetli işten kurtarmıştır.
Meselâ Hindistanlı büyük muhaddis ve fakih Enver Şâh el-Keşmîrîyaptığı uzun ve yorucu çalışmalar netîcesinde bu konuda et-Tasrîh bimâ tevâtera fî nüzûli’l-Mesîh adlı kitabını kaleme almıştır. Keşmîrî bu kitapta Allâh Rasûlü’ne âit (merfû‘) yetmiş beş, sahâbe ve tâbi‘îne âit (mevkuf) yirmi altı rivâyet toplamıştır. Bu rivâyetler başta İbn-i Mes‘ûd, Âişe, Enes, Huzeyfe bin el-Yemân, İbn-i Ömer, İbn-i Abbâs, Câbir, Ebû Hureyre, Abdullah bin Amr, Ebû Sa‘îd el-Hudrî (Radıyallâhu Anhüm) gibi meşhur sahâbîler olmak üzere yaklaşık otuz sahâbîden nakledilmektedir.

İlgili rivâyetler bu kadar kalabalık bir sahâbe gurubu tarafından nakledildiği için, öteden beri İslam âlimleri nüzûl-i Îsâ konusundaki rivâyetlerin mütevâtir olduğunu ifâde etmişlerdir.

Bunlara misal olarak Taberî, Ebu’l-Hüseyn el-Âburî, İbn-i Atıyye, İbn-i Rüşd, İbn-i Kesîr, es-Seffârînî, Şevkânî, Kettânî, Keşmîrî, Kevserî ve Ğumârî’yi zikredebiliriz. (Abdulfettah Ebû Ğudde, et-Tasrîh bimâ tevâtera fî nüzûli’l-Mesîh, ta‘lîk bölümü; ed-Dânî, es-Sünenü’l-vâride fi’l-fiteni ve ğavâilihâ ve’s-sâati ve eşrâtihâ, ta‘lîk kısmı:6/1246)

Şu halde mütevâtir hadisin târifi esas alındığında, bu kadar sahâbînin rivâyet ettiği hadislerin mütevâtir olduğunu söylemek için başka ne gerekiyor?

Sahâbe tabakasında bu sayıya ulaşan rivâyetlerin tâbi‘în ve sonraki tabakalarda ulaşacağı miktarı siz düşünün.

Bu kadar sahâbînin yalan üzerinde söz birliği etmiş olabileceğine kim neye dayanarak ihtimal vermektedir ki, bu hadislerin mütevâtir olamayacağını savunabilmektedir?

Hayri Kırbaşoğlu’nun Nüzûl-i Îsâ Tenkidinin Eleştirisi

Burada hazır yeri gelmişken Hayri Kırbaşoğlu’nun ilgili rivâyetler ve kaynağı bulunan sahâbîlere dâir tenkitlerine değinmeliyim. Bu vesîleyle Hayri Kırbaşoğlu’nun, Hazret-i Îsâ’nın nüzûlüyle ilgili hadislere dâir kaleme aldığı “Hazret-i Îsâ’yı gökten indiren hadislerin tenkidi” isimli bir makālesi olduğunu belirtmem gerekiyor. İlgili makāleyi okudum, maalesef makalede ilmî sayılabilecek analitik tespitler göremedim.

Asıl konumuz Kırbaşoğlu’nun tenkidinin eleştirisi olmadığı için burada sâdece ilgili makālede göze batan eksiklik ve çarpıtmaları gündeme getirerek tekrar İslamoğlu’na dönmek durumundayım.

Kırbaşoğlu’nun anılan makālede “Kaynak metodolojisi” alt başlığıyla yaptığı tespit ve tenkitler gâyet sathî ve temelsiz görünüyor.

Sözgelimi bu bölümde Kırbaşoğlu, Hazret-i Î sâ’nın nüzûlüne dâir Allâh Rasûlü’nden yapılan rivâyetlerin birkaçı hariç, neden Ebû Bekir, Ömer, Osman ve Ali (Radıyallâhu Anhüm) gibi kendisine yakın arkadaşları ve Hazret-i Peygamber’in eşleri tarafından gelmediğini bir sorun olarak gündeme taşıyıp rivâyetlerin güvenilirliğini sorguluyor.

Doğrusu onlarca sahâbî tarafından rivâyet edildiği halde: “Bu sahâbîler arasında neden yukarıda zikredilen sahâbîler bulunmuyor?” denilerek bir hadisin tenkit edildiğine ilk defâ şâhit oluyoruz. Kırbaşoğlu’nun böyle bir ayrıntıyı kaynak tenkidi gibi ilmî bir faaliyette hem de ilk sırada kullanması doğrusu ilginç!

Hadis ilimlerinde sözü edilen sahâbîlerin neden fazlaca rivâyetleri olmadığı konusunda kendi konumlarına has sebeplere dâir yer alan îzahlar Kırbaşoğlu’nun söz konusu tenkidine yeterince cevap teşkil ediyor.

Bu da bir yana, bu tenkid ilginç olduğu kadar ciddi bir mütâlaaya dayandığı da söyle nemez. Zîrâ kendisi de bu konudaki hadisleri rivâyet eden sahâbîlerin listesini veriyor ve bunlar arasından Enes ve Abdullah b. Mes‘ûd (Radıyallâhu Anhümâ) gibi birkaç sahâbî dışındakilerin Allâh Rasûlü’nün yakın arkadaşları ve fakîh sahâbîler olmadıklarını söylüyor. (Kırbaşoğlu, Hz. İsa’yı gökten indiren hadislerin tenkidi, İslamiyat, c:3, s:4. Ekim-Aralık 2000)

Kırbaşoğlu her ne kadar “Birkaç sahâbî” diyerek bunların kimler ve ne kadar olduklarını belirsiz bırakmak sûretiyle meseleyi geçiştirmeye çalışsa da biz şöyle biraz daha ayrıntıya girerek iddiasının hiçde sağlam bir temele oturmadığını yakından görebiliriz.

Kırbaşoğlu’nun da verdiği listede yer alan sahâbîler arasında Cabir b. Abdillâh, Ebû Hureyre, Abdullâh b. Amr, Abdullâh b. Ömer, Huzeyfe b. el-Yemân, Ammar b. Yâsir, Imrân b. Husayn, Ebu’d-Derdâ, Osman b. Ebi’l-Âs, Vâsile b. el-Eska‘ (Radıyallâhu Anhüm) gibi isimler bulunuyor.

Şimdi bu sahâbîlerin Ebûbekir (Radıyallâhu Anh) gibi Allâh Rasûlü’nün yakın arkadaşları olduklarını söyleyemesek de, bunların her birinin Allâh Rasûlü’yle yakınlığı bulunduğu bir vâkı‘adır ve hiçbiri Allâh Rasûlü’nü bir veyâ birkaç defâ görüp memleketine dönmüş biri değildir.

Hadis ilimlerinde râvi sahâbîlerin temâyüz sebebi Ebûbekir (Radıyallâhu Anh) gibi Allâh Rasûlü’nün çok yakın arkadaşı olmak değildir elbette.

Eğer öyle olsaydı elimizde hadis diye sâdece mezkûr sahâbîlerin rivâyet ettiği çok az bir mecmua kalırdı.
Oysa hadis ilimlerinde (ve özellikle usulcülerin nazarında) bir sahâbîyi di ğerinden mütemâyiz kılan husus, fakîh olmalarının yanında, esasta Allâh Rasûlü’ne olan mülâzemeti (onunla sürekli berâberliği)dir, Allâh Rasûlü ile birlikteliği ne kadardır, onunla savaşa katılmış mıdır, onunla sefere çıkmış mıdır, özel olarak Allâh Rasûlü’yle münâsebeti olmuş mudur, bunlara bakılır. (Suyûtî, Tedrîbü’-râvî:2/122; es-Sem‘ânî, Kavâtı‘u’l-edille:1/392)

Sözünü ettiğimiz sahâbîlerin her birisi bu özelliktedirler. Allâh Rasûlü’yle savaşlara katılmanın yanısıra onun nezdinde önemli mevkii işgal etmişlerdir.

Abdullâh b. Ömer, Abdullâh b. Amr ve Ebû Hureyre (Radıyallâhu Anhüm) gibi isimlere girmek istemiyorum. Bunların Allâh Rasûlü’yle özel münâsebetleri, menkıbeleri ve sahâbe arasındaki mevkileri târife gerek bırakmayacak kadar açıktır. Ben asıl diğer sahâbîlerden bahsetmek istiyorum.

Bu sahâbîlerin birçoğu gerek Allâh Rasûlü, gerekse Hulefâ-i Râşidîn tarafından stratejik görevlere getirilmiştir. Meselâ Osman b. Ebi’l-Âs (Radıyallâhu Anh) bizzat Allâh Rasûlü tarafından Tâif’e vâli tâyin edilmiştir.Hazret-i Ömer zamânına kadar bu görevde kalmış, daha sonra Hazret-i Ömer kendisini Bahreyn’e vâli atamıştır.

İmran b. Husayn (Radıyallâhu Anh) da fakîh olduğu bildirilen sahâbîlerdendir ve Hazret-i Ömer tarafından Basra’ya gönderilmiş, orada ki halka din eğitimi vermek için vazîfelendirilmiştir.

Huzeyfe b. el-Yeman (Radıyallâhu Anh) da meşhur sahâbîlerdendir ki Allâh Rasûlü’nün kendisine son derece güveni bulunmaktaydı.

Birçok gizli bilgileri kendisine verdiği için “Sâhibü’s-sirr (sırdaş)” olarak anılırdı. Hazret-i Îsâ’nın nüzûlü dâhil kıyâmet alâmetleri hakkın da birçok rivâyetin kaynağıdır. Hazret-i Ömer onun bilgisine güvenir, fitne konusunda kendisine danışırdı. Kaynakların verdiği bilgiye göre Hazret-i Ömer tarafından Medâin’e vâli atanmıştır.

Ebu’d-Derdâ (Radıyallâhu Anh) Bedir günü Müslüman olmuş, Uhud’a katılmıştır. “Ümmetimin hakîmidir” gibi bir medh-i nebevîye mazhar olmuştur. Dımeşk kadılığı yapacak kadar fakih bir sahâbîdir.

Ebû Hureyre gibi Vâsile b. el-Eska‘ (Ra dıyallâhu Anhümâ) da Ashâb-ı Suffe’dendir, gece gündüz Allâh Rasûlü’nün yakınında bulunmuş, aç-açık kalmasına rağmen ilim tahsiline devam etmiştir.

Ammâr b. Yâsir (Radıyallâhu Anhümâ) erken dönem Müslüman olmuş sahâbîlerden biri olarak uzun süre Allâh Rasûlü’yle birlikteliği vardır. Bunun yanında Allâh Rasûlü’nün, şahsına dâir beyânâtı bulunacak kadar da kendisine yakınlığı bulunmaktadır. Nüzûl-i Îsâ rivâyetlerinin kaynağı olan sahâbîler içinde bunların yanında Sefîne ve Sevbân (Radıyallâhu Anhümâ) gibi gece gündüz Allâh Rasûlü’nün berâberinde bulunan ve onun hizmetçisi olan sahâbîler de vardır. (Burada mezkûr sahâbîlere dâir verilen bilgiler “el-İsâ be fî temyîzi’s-sahâbe” adlı meşhur sahâbe ansiklopedisinden alınmıştır. Merak edenler sahâbîlerin isimleri üzerinden kitapta arama yapabilir ve hayatları hakkında daha geniş bilgi edinebilirler.)

Şimdi bu sahâbîlerin rivâyetlerini Allâh Rasûlü’nün çok yakın arkadaşları ve fakîh olmadıkları gerekçesiyle tenkit etmenin ma‘kul bir îzâhı olabilir mi?

Mütâle‘anın ciddiyetine (!) bakın ki, mezkûr sahâbîler arasında Allâh Rasûlü’nün eşleri bulunmadığını sorun eden Kırbaşoğlu bizzat kendi listesinde de yer aldığı halde Hazret-i Âişe’yi görmüyor.

Makālede “Dış Tenkid” (isnad tenkidi) alt başlığıyla yer alan bölümdeki tenkitler bizzat senet incelemelerine dayandırılmak yerine hadislerin birkaçıyla ilgili bilinen tenkitler ileri sürülerek diğerleride zan altına sokuluyor.

Hâlbuki başlığa bakarak bu bölümde ilgili rivâyetlerin senetlerini tek tek inceleyip ayrı ayrı her biri hakkında mülâhazalarını ortaya koymasını, sonra da bu mülâhazalar üzerine, genellemeye prim vermeden tutarlı bir sonuç çıkarmasını beklerdik Kırbaşoğlu’ndan!

“İç Tenkit” (metin tenkidi) alt başlığıyla makāleye yansıttığı tespitlere gelince; bunlar tamâmen Kırbaşoğlu’nun hakîkat ve doğruluk anlayışını ortaya koyan son derece sübjektif açıklamalar ve pekâlâ tartışılabilecek, pekâlâ aksi söylenebilecek türden tespitlere dayanıyorlar.

Söz gelimi bu bölümde sık sık ilgili rivâyetlerin bâzılarında yer alan ifâdelerin Eski Ahid (Tevrât) külliyatındaki bilgilerle benzerlikler arz ettiğine yaptığı atıfları burada zikredebiliriz. Kırbaşoğlu bunları yadırgayıp ilgili hadislerin belli kültür havzalarında üretilip Allâh Rasûlü’ne isnad edildiğini düşünmektedir.

Bu, Kırbaşoğlu’nun zannettiği kadar kolay mıdır? Pekâlâ, biri kalkıp şunları diyebilir: Eski ve yeni ahid külliyatı toptan batıl ve hurâfelerle dolu değildir.

Bunlarda hâlâ mişkât-ı nübüvvet ten parıltılar vardır. İş bu bilgiler de, korunabilmiş mezkûr parıltılardandır. Allâh Rasûlü ile diğer peygamberlerin bilgi kaynağı aynıdır, vahiydir.

Şimdi siz Ehl-i kitaptaki bilgilerin toptan bâtıl olduğunu söyleyebilir misiniz? Eğer söylüyorsanız, neden bu külliyatı hâlâ muharref (değiştirilmiş, saptırılmış, üzerinde oynanmış) kitaplar olarak tanımlıyorsunuz?

Ehl-i kitab’ın dînî bilgisinin tahrif edilmiş olması zorunlu olarak sâhip oldukları bâzı bilgilerin hakîkat değeri taşıyabileceğini göstermez mi? Bizim de bu bilgileri tespit etmemiz için güvene bileceğimiz kaynak Kur’ân âyetleri ve Allâh Rasûlü’nün hadisleri değil midir?

Şu halde Allâh Rasûlü’nden gelen hadisler ilgili bilgilere paralellik arz ediyorsa bunu hadislerin uydurma olduğuna mı yoksa Ehl-i kitabın mezkûr bilgilerinin sahih olduğuna mı delil saymalıdır?

Görüldüğü gibi Kırbaşoğlu burada bir ön kabulden hareket ediyor, hadislerin metin kritiğini de ihtiyat payı bırakmadan tamâmen bunun üzerine binâ ediyor. Şimdi bu metin tenkidine ne kadar güvenebiliriz?

Haber-i Mütevâtirlerin Dışındaki Haberler Sâdece Haber-i Vâhid Midir?

Üçüncüsü, haber-i vâhidlerin akîdeye konu olamaması meselesine gelince; bu mesele de detayları araştırılmadığında kafa karışıklığına yol açabilmektedir. Detaylara girmeden önce iki noktanın altını çizelim:

Birincisi, Hazret-i Îsâ’nın nüzûlüne dâir rivâyetler haber-i vâhid değildir, yukarıda da îzah ettiğimiz gibi mütevâtirdir.

İkincisi, nüzûl-i Îsâ rivâyetlerinin mütevâtir olmadığı farz edilse bile, bu zorunlu olarak haber-i vâhid olmalarını gerektirmez. Zîrâ Usû l-i fıkıh âlimleri genelde hadisleri “Mütevâtir”, “Meşhur” ve “Âhâd” olmak üzere üç kısma ayırıp hükümleri îtibârıyla her bir kısmı ayrı ayrı değerlendirirler.

Bu değerlendirmeye göre meşhur hadisler İbni Fûrek, el-İsferâînî, Ebû Mansur el-Bağdâdî ve Ebu’l-Yüsr el-Bezdevî gibi ekser usulcülere göre kat‘î bilgi ifâde ederken (el-Bağ dâ dî, Usûlü’d-dîn, sh:13), Debûsî ve Serahsî gibi bâzı âlimlerce tume’nînet (tatmin edici bilgi) ifâde etmektedir.(Debûsî, Takvîmü’l-edille, s. 212; Serahsî, el-Usûl, 1/292)

Ama şurası kesin ki, meşhur hadislerin inkârı -Ebu’l-Yüsr el-Bezdevîve hocası Şemsü’l-Eimme el-Halvânî gibi bâzı âlimlere göre küfür olsa da (Ebu’l-Yüsr el-Bezdevî, Kitabün fîhi marifetü’l-huceci’ş-şer’iyye, s:33)-en azından bidat kabul edilmekte, bu yönüyle ilgili rivâyetlerin akîdeye tealluku bulunmaktadır.

Bu bakımdan birçok akîde ve kelam kitabında da örneklerine rastlandığı üzere ilgili rivâyetler akıdede delil olarak kullanılabilmektedir. Özellikle akîde ve kelam kitaplarının sem‘iyyât bölümü diye bilinen son bahislerinde bu rivâyetlerin sıkça delil olarak kullanıldığını görmekteyiz.

Şu da var ki, kelamcılar bu gibi bahislerde zaman zaman istidlalde bulundukları bâzı rivâyetlerin meşhur olduğunu ifâde etmişlerse de bu hüküm her zaman isâbetli olmamaktadır.

Zâhid el-Kevserî’nin de pek yerinde tespit ettiği üzere, sözü edilen kelamcıların hadis ilimlerinde ihtisasları olmadığı için ilgili hadislerin tarikleri hakkında etraflı bilgiye sâhip olmamaktadırlar. (Kevserî, Nazratün âbira, sh:122)

Bu bakımdan onlar tevâtüre ulaştığının farkına varamayıp sâdece meşhur olduklarını ifâdeyle yetinmektedirler.

Her konuda ihtisas erbâbının bilgisine mürâcaat etmek gerektiğinden mütevâtir hadislerin tespiti husûsunda kelamcılardan çok hadislerin tariklerine aşinalığı olan âlimlerin tespitleri esas alınmalıdır.
Yukarıda bu nitelikteki âlimlerin ilgili hadislere dâir kanaatlerini belirtmiştik. Sözün özü; usûl-i fıkıh âlimlerine âit bu taksime göre konuşacak olursak; nüzûl-i Îsâ rivâyetleri en azından meşhur ve müstefîz hadisler kısmına dâhil olmaktadır.

Bizim yukarıda esas aldığımız üzere ha disleri mütevâtir ve haber-i vâhid olarak ikili tasnife tâbi tutanlar genelde muhaddislerdir. Şu halde nüzûl-i Îsâ rivâyetlerinin mütevâtir olmadığını varsaysak bile haber-i vâhid olmaları gerektiği sonucu sâdece muhaddislerin tasnifine göredir, usul-i fıkıh âlimlerine göre değildir.

Haber-i Vâhidler Akîdeye Konu Olamazlar Mı?

Bu girişten sonra bir an için İslamoğlu’nun dediği gibi düşünerek ilgili rivâyetleri haber-i vâhid kabul edecek olsak bile bu, mezkûr rivâyetlerin mutlak anlamda akîdeye konu olamayacağını göstermez. Zîrâ haber-i vâhidler içinde akîdeye konu olan rivâyetler bulunmak tadır. Nitekim birçok usul-i fıkıh kitabında mü tevâtir haber konusu işlendikten sonra “Kat‘î bilgi ifâde eden haberler” başlığı altında özel bir bahis açılması bunu göstermektedir.

Buna bir misal olması için Fahru’r-Râzî (Rahimehullâh)ın “Bir haberin doğru olduğunda tevâtürden başka delâlet eden hususlar” diye başlık attığı bahsi zikredebiliriz. (Fahru’r-Râzî, el-Mah- sûl:4/ 271)
Gerek Fahru’r-Râzî, gerekse diğer birçok usulcü (Rahimehumüllâh) bu ve benzer başlıklar altında kat‘î bilgi ifâde eden haber-i vâhid çeşitlerine birçok örnek vermektedirler. Bunlar için den âlimlerin kabul ettiği haber-i vâhidleri burada özellikle belirtmeliyiz. (Cessâs, el-Fusûl:3/49)

Zîrâ Hazret-i Îsâ’nın nüzûlüne dâir rivâyetler hemen hemen bütün İslam âlimleri tarafından kabul görmüş, hadis mecmualarından akāid-kelam kitaplarına kadar ilgili hadisler kıyâmet alâmetleri sadedinde birer bilgi kaynağı olarak kullanılmıştır.

Şu halde ilgili hadislerin haber-i vâhid olduğu söylense bile, âlimlerin kabûlüne mazhar olmaları bakımından katî bilgi ifâde ettiklerini ve doğal olarak akîdeye konu olmaları gerektiğini söylemek durumundayız.

Haber-i Vâhidlerin Zan İfâde Etmesi Nasıl Anlaşılmalıdır?

Burada Mustafa İslamoğlu’nun cevâbında da dikkat çektiği gibi; İslam modernistlerinin haber-i vâhidlerin zan ifâde ettiği husûsuna dönük bir çarpıtmasına temas etmeliyiz.

İslam modernistleri bir itikad ilkesini kabul etmediklerinde tavırları bellidir; genelde konu hakkındaki hadislerin haber-i vâhid olduğunu ileri sürerler. Daha sonra haber-i vâhidlerin zan ifâde ettiği yönündeki prensibi gündeme taşıyarak haberin içeriğine îman etmeyişlerini kendilerince bir sebebe bağlamış olurlar.

Evet, ifâde edildiği gibi haber-i vâhidlerin zan ifâde etmesi usûlî bir konudur ve kat‘î bilgi ifâde etmelerini sağlayan -ve yukarıda bir örneğine yer verilende olduğu gibi- herhangi bir karîne bulunmadığında söz konusudur.

Ancak burada kapalı kalan ve kapalılığı fırsat bilinerek manipüle edilmeye çalışılan bir konu var. Haber-i vâhidlerin ifâde ettiği belirtilen zan, zann-ı gâliptir. Yâni hadisin durumuna göre yüzde elli bir ile yüzde doksan dokuz arasında değişebilen güçlü kanaattir.

Şöyle söyleyebiliriz; normal şartlarda haber-i vâhidle sâbit bir meseleye inanmak için elimizde geçerli bir sebep olduğu halde onu inkâr etmek için geçerli bir sebep bulunmamaktadır. Bu da aksine delil olmadığı zaman haber-i vâhidlerin gereğince inanmak icap ettiği anlamına gelir.

Durum böyle olunca haber-i vâhidlerin zan ifâde ettiği yönündeki bu usûl prensibini ilgili haberlerin içeriğine karşı güvensizlik telkin eden bir bağlam ve üslûp içinde dile getirmek esâsen ilgili prensibi uygulama hassâsiyetinin değil, onu çarpıtmanın işâretidir.

Zîrâ söz konusu prensip haber-i vâhidlerin içeriğinin doğru olması ihtimâlinin yanlış olması ihtimâline karşı daha güçlü olduğunu ve dolayısıyla îtibâra alınması gerektiğini ifâde ettiği halde burada tam aksi bir amaçla kullanılmakta, ilgili haberin içeriğine îmânın lüzumsuzluğuna araç kılınmaktadır.

Nitekim nüzûl-i Îsâ’ya inanmayan kimse konu hakkındaki hadislerin haber-i vâhid olduklarını duyduğunda acaba yanlış mı yapıyorum diye bir tereddüt duyması gerekeceğine, inkârını bir temele dayandırmışçasına rahatlamaktadır.

Bu durumda haber-i vâhidlerin zan ifâde ettiği yönündeki prensibi doğru anlamamız gerekmektedir. Bu prensibi doğru anlayabilmek için önce onun usûl ve kelam kitaplarında ne münâsebetle kullanıldığını bilmek icap eder.

Usûl ve kelam kitaplarını inceleyenler görecektir ki haber-i vâhidin zan ifâde ettiği ve kat‘î bilgi sağlamadığı yönündeki prensip özellikle iki konuda gündeme taşınmaktadır. Bunlardan biri nassların te‘âruzu konusu, diğeri tekfir konusudur.

Nassların te‘âruzu konusunda bilhassa Hanefî usulcüler Kur’ân’da bulunan tahsis edilmemiş umûmî lafızlar bahsinde bu lafızların haber-i vâhidlerle tahsis edilemeyeceğini ifâde ederlerken ilgili prensibe atıf ya parlar.

Bir de usulcüler haberlerin kendi araların daki te‘âruzu bahsinde de bu kaideye dikkat çekmektedirler ki onların bu atıfları, haber-i vâhidleri delil kabul etmemeye dönük değil, sâdece nassları hiyerarşik bir düzene göre anlama ya dönük bir çabanın ürünüdür.

Tekfir konusundaki atfa gelince; bu prensibe daha çok kelam ki taplarında atıfta bulunulur ve bu konu haber-i vâhidle sâbit meseleleri inkâr ettiği için her hangi birini tekfir etmemek gerektiği anlatılırken gündeme getirilir.

Burada da haber-i vâhidlerin delil olarak görülemeyeceğine dâir en ufak bir îmâ söz konusu değildir. Prensibin gündeme getirilmesi sâdece tekfir konusunda ihtiyatın gerekliliğinden kaynaklanmaktadır.
Demek oluyor ki, prensibi doğru yerde uygulamak istiyorsak onu ya nassların te‘âruzu (delillerin çelişmesi) ya da tekfir konusunda kullanmalıyız. Âyet ya da mütevâtir veyâ meşhur hadislerin açık ifâdelerine aykırı bir rivâyetle karşılaştığımızda ilgili rivâyetin sıhhat değerini araştırır, bu meyanda haber-i vâhid olduğunu ve zan ifâde ettiğini belirtiriz. Ardından aksini gösteren delillerin açık âyet veyâ mütevâtir ya da meşhur hadisler olduğunu, kat‘î bilgi ifâde ettiklerini söyleriz.

Böylece nasları birbirleriyle çatıştırmadan bir ahenk içinde anlamanın yolunu aramaya çalışırız.

Ya da prensibi bir hadisi inkâr eden kimse karşısında uygulamaya sokarız. Eğer inkâr ettiği rivâyet haber-i vâhid ise zan ifâde ettiğini, dolayısıyla söz konusu şahsı tekfir etmemizin doğru olmayacağını anlarız. Yoksa Allâh Rasûlü’nden sahih bir yolla aktarılmış ve müçtehidlerin nassların tespit ve tefsirine dâir incelemelerinden geçmiş bir hadis rivâyetinin gereğine îman konusunda uygulanamaz. Dolayısıyla “Bu hadis haber-i vâhiddir, içeriğine inanmam gerekmez” şeklinde bir savunma geliştirilemez.

Maalesef günümüzde prensip hep bu savunma psikolojisiyle kullanılmakta, nedense hep inkârın kılıfı olarak takdim edilmekte ve sürekli haber-i vâhidler karşısında Müslümanları hem yersiz hem de yanlış bir tavra sürüklemektedir. Eğer bu prensibi uygulayanlar usûlü işletme duyarlılığından hareketle bunu yapıyorlarsa aynı duyarlılığın gereği olarak prensibi yerli yerince de kullanmak mesuliyetindedirler.

Sonuç olarak; sözün başından beri anlatmaya çalıştığımız gibi gerek konuyla ilgili hadislerin mâhiyet ve husûsiyetleri, gerekse muhtelif İslâmî ilimlere konu olan prensipler göz önünde bulundurulduğunda nüzûl-i Îsâ’ya dâir rivâyetlerin tevili mümkün görünmemektedir.

Bununla birlikte ilgili rivâyetlerin mütevâtir olmadığı yönündeki iddia başta mütevâtir hadisin târifi açısından temelsizdir. Haber-i vâhidlerin zan ifâde ettiği ve akîdeye konu olamayacağı prensibi de aslen açılımı ve kapsam alanını sınırlayıcı diğer prensipler dikkate alınmadan peşin fikirlere kılıf üretmek üzere manipüle edilmeye çalışılmıştır.

Son olarak gördük ki, haber-i vâhidlerin zan ifâde ettiği yönündeki prensip günümüzde ne doğru yerde ne de doğru amaçla kullanılmaktadır. Önceleri nasları bir hiyerarşi içinde doğru anlamanın ölçüsü olarak kullanılan bir prensibin bugün nasıl da nasları hayâtın dışına itme aracı olarak istismar edildiğini göstermesi bakımından bu hayli mânidardır.

Bütün bunlardan sonra Mustafa İslamoğlu’nun nüzûl-i Îsâ konusundaki görüşlerinin her hangi ilmî mesnede dayanmadığını, şartlanmış bir zihinle meseleyi basitleştirdiğini söylemek durumundayız.
Vesselam…