Âişe radıyallahu anhâ’dan rivayet edildiğine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
“Falan ve falanın dinimizden birşey bildiklerini sanmam.”
(Buhârî, Edeb, 59)
Açıklamalar
Kütüb-i Sitte içinde sadece Buhârî’nin Sahîh’inde yer alan bu hadisin ravilerinden Leys İbni Sa’d, hadiste kendilerinden bahsedilen bu iki kişinin münâfıklardan olduğunu bildirir. Onun bu görüşü sonraki âlimlerce tartışılmıştır.
Buhârî’deki ikinci rivayette de Efendimiz, “Falan ve falanın bizim üzerinde bulunduğumuz şu dinimizi bildiklerini sanmıyorum” buyuruyor.
Efendimiz’in bu beyanları, söz konusu iki kişi hakkında bir sûizan ve kötüleme değil, başkalarının onlara bakıp yanılmamaları için mevcut durumlarını bildirmekten ibarettir. Hadiste her ne kadar zan ifadesi geçiyorsa da zannın, bir çok yerde olduğu gibi burada da “kesin bilgi ve kanaat (ilm-i yakîn)” anlamına geldiğine işaret edilmiştir. Nitekim dilimizde de “herhalde” kelimesi, bazan “şüphe” bazan da “mutlaka, şüphesiz” anlamında kullanılmaktadır. Böylece Efendimiz, “Falan ve falan’ın bizim şu dinimizi bilmediklerini, ondan bir şey öğrenmediklerini biliyorum” buyurmuş olmaktadır. Bu da onların sebep olabilecekleri yanılgıları önlemek için gerekli bir açıklamadır.
Buradan hareketle, günümüzde çokça rastladığımız gibi, yeterli bilgisi olmadığı halde din hakkında görüş açıklayan, yahut da dini saptırmak maksadıyla ahkâm kesen kimselerin bu durumlarının kamuya açıklanmasının gıybet olmadığı, hatta onların müslümanlara verecekleri zararı önlemek için gerekli olduğu ve bunun da dini bir görev anlaşılır.
Her iki hadiste kendilerine işaret edilen şahısların kimler olduğu tesbit edilememiştir. Efendimiz’in kimleri kasdettiği zamanında anlaşılmış olmasına rağmen, sonraki dönemlerde açıklanmamış ve kaynaklarda isimleri yer almamıştır. Böylece o kişilerin sonraki dönemlerde çekiştirilmeleri önlenmiştir.
Hadisten Öğrendiklerimiz
1. Müslümanları uyarmak ve uğramaları muhtemel zararlardan korumak maksadıyla bazı kişiler hakkındaki bilgileri açıklamak, gıybet olmadığı gibi, onların zararlı fikir ve durumlarını deşifre etmek, dini bir görevdir.
2. Peygamber Efendimiz, din hakkında bilgisi olmayanların halkı yanıltmalarını önleyici açıklamalarda bulunmuştur.